οδοιπορικό στον Πόντο, Αθανάσιου Ε. Καραθανάση - #2

πρώτη δημοσίευση 7.6.2020
δεύτερο μέρος - πρώτο μέρος εδώ

➤ άρθρο που αναρτήθηκε κατά αποκλειστικότητα στο Pontos-News τον Αύγουστο του 2014

Ένα οδοιπορικό του Αθανάσιου Ε. Καραθανάση, Ομότιμου Καθηγητή του ΑΠΘ, στη Γη του Πόντου, σε ελληνικές πατρίδες με ένδοξο παρελθόν που γέννησαν και ανάθρεψαν άξιους ανθρώπους.

Η Τραπεζούντα
Συνεχίσαμε το ταξίδι μας με κατεύθυνση την Τραπεζούντα. Ο εθνικός δρόμος που ενώνει τις ποντιακές πόλεις είναι τα τελευταία χρόνια ταχείας κυκλοφορίας, δεξιά λόφοι κατάφορτοι από φουντουκιές και αριστερά ο απέραντος Εύξεινος Πόντος. Φθάσαμε έτσι στην Τραπεζούντα που εκτείνεται στους πρόποδες των Ποντιακών Άλπεων. Λέγεται ότι πήρε το όνομά της γιατί είναι κτισμένη πάνω σε τραπεζοειδή βράχο. Πάνω από την πόλη το Μίθριο όρος, από εκεί οι Μύριοι του Ξενοφώντος αντίκρυσαν τον Εύξεινο και περιχαρείς αναφώνησαν το «θάλαττα-θάλαττα», καθώς, θαλασσοπόροι, όπως είναι οι Έλληνες, μπορούσαν να ξαναβρούν τον δρόμο που οδηγούσε στην πατρίδα, αφού περιπλανήθηκαν σε άγνωστους τόπους επί μήνες μετά την τυχοδιωκτική τους περιπέτεια. Αυτή η πόλη έμεινε στην ιστορία ως πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος των Μεγαλοκομνηνών που αλώθηκε το 1461 από τον Μωάμεθ τον Πορθητή, άντεξε ελεύθερη δηλαδή μία μακρά περίοδο από το 1204 έως το 1461. Το λιμάνι της, η Δαφνούντα, γνωστό παλαιά γιατί βρισκόταν στον «Δρόμο του Μεταξιού», η Αγιά Σοφιά, ξακουστή για τις τοιχογραφίες της, κτισμένη από τον Μανουήλ Α΄ τον Κομνηνό τον 13ο αι., που τον Νοέμβριο του 2013 έγινε τζαμί.

O Ναός της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντος

Στην παραλία που έχει επεκταθεί βρίσκεται το περιώνυμο Φροντιστήριο Τραπεζούντος, που είχε ιδρυθεί το 1689, πιο ψηλά το κάστρο των Κομνηνών, η βίλλα Καπαγιαννίδη στον λόφο Σογιούκ, στο κέντρο της πόλεως η Παναγία Χρυσοσκέπαστη, σήμερα τζαμί (Fatih Buyuk Camii, το τζαμί δηλ. του Μεγάλου Πορθητή), ο Άγιος Ευγένιος, τζαμί και αυτός σήμερα, με ονομασία Yeni Cuma Camii, δηλ. τζαμί της Παρασκευής. Στο κέντρο της πόλης η Τράπεζα Φωστηρόπουλου, το κτήριο του Ελληνικού Υποπροξενείου, το μέγαρο Θεοφυλάκτου, όπου σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο, η Τράπεζα Καπαγιαννίδη, το κτήριο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, που σήμερα στεγάζει την Λέσχη της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας.

Ο Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντος

Προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά
Ανεβήκαμε στην Παναγία Σουμελά, στις ποντιακές Άλπεις βρίσκεται η Επτάκωμη Σάντα, που δεν επισκεφθήκαμε, ξακουστή για το αντάρτικό της, επισκεφθήκαμε την Ματσούκα (Macka), το Στενό των Βυζαντινών, είδαμε τον θρυλικό ποταμό Πυξίτη, το γεφύρι της Τρίχας. Η Παναγία Σουμελά, εξωραϊσμένη πια, δέχεται χιλιάδες Μουσουλμάνους επισκέπτες καθημερινά. Προσκυνήσαμε στην χάρη Της, κατεβήκαμε χαμηλότερα, στο εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας, που είχαν κρύψει φεύγοντας οι μοναχοί τα κειμήλια της Παναγίας Σουμελά ελπίζοντας να επιστρέψουν. Το 1930 πήγαν οι μοναχοί, που τα βρήκαν και τα έφεραν αρχικά στην Αθήνα και μετέπειτα το 1955 στην Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο.

Η Παναγία Σουμελά

Ύστερα επισκεφθήκαμε το Uzun Göl, Μακριά Λίμνη, όπου βρήκαμε παλιούς φίλους από το ταξίδι μας το 2009, τον Μουσταφά τον μεγάλο και τον μικρό, που τράνεψε και «κάμνει δουλειές στο σπίτι». Όλοι τους ποντιόφωνοι, τα γνήσια δηλαδή ποντιακά.

Τελικά εν συνόψει αυτές είναι οι εντυπώσεις μας από την Τραπεζούντα. Η Αγιά Σοφιά που έγινε τζαμί και δίπλα της κτίζεται τέμενος, η απορία μας τι απέγινε η μεγάλη οικογένεια Καπαγιαννίδη σαν έφυγε το 1922, η άλλη απορία μας από πού είδαν την θάλασσα οι Μύριοι του Ξενοφώντος, από το Μίθριο ή την Ζάγανα, πού βρίσκονταν οι μονές του Αγίου Ιωάννου του Σωτήρος, του Αγίου Φιλίππου, του Αγίου Φωκά του Σεβαστού, του Αγίου Θεοδώρου του Γαβρά και άλλων. Άρα γε θα εξακολουθήσουν να μιλούν τα ωραία ποντιακά τους οι δικοί μας στα 29 ποντιόφωνα χωριά, θα ξανακλάψουν οι νέες γενιές των Ποντίων επισκεπτόμενες τα μέρη των δικών τους, όπως ο οδηγός του λεωφορείου κ. Ευγένιος; Άρα γε θα μας δώσει υγεία και δύναμη ο Πανάγαθος και η Παναγία Σουμελά να επισκεφθούμε τα μέρη αυτά και να χορέψουν οι αδελφοί μας Πόντιοι στο Γεφύρι της Τρίχας, έξω από την Ματσούκα, όπως φέτος στις 5 Μαΐου 2014, οπότε η παλαιά φίλη κ. Ισαβέλλα Φωτιάδου μαζί με άλλους Ποντίους χόρεψε την «σέρα», υπό τους ήχους της λύρας του μέγιστου λυράρη κ. Νίκου (Λάκη) Βασιλειάδη, που ήλθε μαζί μας σ’ αυτό το ατελεύτητο ταξίδι.

Η Τραπεζούντα άλλαξε κι αυτή, όπως όλος ο Πόντος, τα τελευταία χρόνια, αλλά προς το χειρότερο κατά την άποψή μας. Πού είναι η Τραπεζούντα, αυθεντική και αρχοντική, που γνωρίσαμε προ δεκαπενταετίας!

Από τα Κοτύωρα στα αρχαία Θεμίσκυρα
Στον γυρισμό, αφήνοντας την Τραπεζούντα, επισκεφθήκαμε τα Κοτύωρα, τουρκιστί Ορντού, με τον ναό της Υπαπαντής να σώζεται και να ατενίζει τον Εύξεινο Πόντο και δίπλα η Ψωμιάδειος Σχολή, από την οποία δεν σώζεται τίποτε σήμερα, παρά μόνο κάτι πέτρες, ενθύμια παλαιών μεγαλείων. Η Υπαπαντή έχει μετατραπεί σε πολιτιστικό κέντρο.

Ο Ναός της Υπαπαντής Κοτυώρων

Η πόλη είναι πανέμορφη και τα ρωμέικα σπίτια, άλλα διατηρημένα και άλλα καταρρέοντα (ευτυχώς λίγα), δείχνουν τον πλούτο των Ελλήνων κατοίκων της. Δεν μπορέσαμε να δούμε το κτήριο της Καρυπιδείου Σχολής, ούτε τον άλλο ναό μας, αυτόν του Αγίου Νικολάου. Από τα Κοτύωρα, προς τα δυτικά πηγαίνοντας, συναντά κανείς την Φάτσα, που σήμερα έχει πληθυσμό στην πλειονότητά του Αλεβήδες, αντίθετους στον πρωθυπουργό Ερντογάν, φιλελεύθερους ανθρώπους και ευγενείς. Οι δικοί μας, οι Φατσαλήδες, οι περισσότεροί τους εγκαταστάθηκαν στην Κατερίνη. Ακολουθεί η Οινόη που ήλθαν οι Ρωμιοί κάτοικοί της με την Ανταλλαγή στην Οινόη της Καστοριάς.

Η ελληνική συνοικία

Έξω από την πόλη ένα τεράστιο, μάλλον καλαίσθητο άγαλμα, παριστάνει την Αμαζόνα, αφού, κατά την μυθολογία εδώ έζησαν οι Αμαζόνες. Είναι τα αρχαία Θεμίσκυρα.

συνεχίζεται...