➤ μία από τις πρώτες μας αναρτήσεις
➤ δημοσιεύθηκε στις 5.5.2015
➤ θα ξανα-αναρτήσουμε όλα τα άρθρα
➤ Γεωγραφική τοποθέτηση
Παράλληλα προς την παραλία του Ευξείνου Πόντου και σε απόσταση γύρω στα 60 χιλιόμετρα, σε ευθεία γραμμή, υψώνεται στην ανατολική πλευρά η οροσειρά του Παρυάδρη. Τις βορινές κλιτύες της οροσειράς, που βλέπουν προς τη θάλασσα, καλύπτουν από την κορυφή καταπράσινα χορτοβόλα οροπέδια, με άφθονα και ψυχρά νερά, που το καλοκαίρι αποτελούν ιδεώδεις βοσκότοπους. Τους βοσκότοπους αυτούς στον Πόντο ονόμαζαν παρχαρέα. Ακολουθούν κατόπιν πυκνά και άγρια δάση και πέραν από αυτά η ευφορότατη γη της παραλίας του Πόντου.
Οι μεσημβρινές κλιτύες της οροσειράς είναι, κατά το πλείστον, γυμνές και μέσα στις κοιλάδες της είναι κατασπαρμένα πολλά χωριά και κωμοπόλεις. Τα περισσότερα από τα χωριά αυτά κατοικούνταν από Έλληνες.
Απλώνεται μέσα σε μια πεταλοειδή κοιλότητα, αμέσως κάτω από τη ράχη της οροσειράς, που σ’ αυτή την περιοχή ονομάζεται Κουλάτ Νταγ και αρχίζει από το διάσελο του Αεν-Ζαχαρέα και φθάνει δυτικά ως το Ζύγανα Νταγ. Στην περιοχή της Κρώμνης, οι ράχες του Κουλάτ λέγονται Καρά Καπάν. Ανατολικά από τον Αεν-Ζαχαρέα υψώνεται το Γιαλονομύτ (2700μ.). Φαίνεται από εκεί η Θάλασσα και ίσως γι’ αυτό και η ονομασία. Από τον κορμό του Παρυάδρη, στο σημείο αυτό (Αεν-Ζαχαρέας - Γιαλονομύτ) διακλαδίζεται μεσημβρινά μια σειρά του βουνού που 4. προχωρεί σε αρκετόν βάθος.
Στη σειρά αυτή υψώνονται τα βουνά του ανατολικά Ματέν, Τεβέ-Μποΐ, Καρα-Τάς, Άλγερη. Από το Καρα-Τάς στρέφεται πάλιν δυτικά, διαγράφοντας εκεί το σύνορον Κρώμνης -Ίμερας. Τα σύνορα της Κρώμνης δεν περιορίζονταν προς βορράν στο Κουλάτ-Ντάγ και τον Αεν-Ζαχαρέα, αλλ’ επεκτείνονταν και στην επικλινή βορινή πλευρά σε βάθος δέκα και πλέον χιλιομέτρων, όπου μέσα σε άλλη κοιλότητα βρίσκονταν τα παρχάρεα της Κρώμνης.
Αυτά επεκτείνονται πολύ και πέραν από του "Ισραήλ το Χαν" επεκτείνονταν τα σύνορα της Κρώμνης, τα οποία, αφού προσπερνούσαν του προς την Μαρζαλάκ, που ήταν χάνι αλλά και παρχάρ της Λαραχανής, έφθαναν ως το δάσος, όπου πάνω στο δρόμο υπήρχε μια οξιά, που τη λέγαμε “το σταυρωτόν η οξέα” και που αποτελούσε το σύνορον Κρώμνης - Λαραχανής. Μέσα στην πρώτη διαγραφόμενη πεταλοειδή κοιλότητα με πολλές και βαθειές χαράδρες, που σχηματίσθηκαν με το πέρασμα των αιώνων και χιλιετηρίδων από την διαβρωτική δύναμη του νερού, είναι διασπαρμένες οι εννέα ενορίες της Κρώμνης. Τις χαράδρες διαρρέουν μικρά ποταμάκια, μάλλον χείμαρροι. Και τις κορυφές των βουνών στεφανώνουν βράχοι πανύψηλοι, με πολλές σπηλιές, μεγάλες και μικρές. Χαρακτηριστικοί είναι οι βράχοι πάνω από την ενορία Μαντζάντων, που λέγονταν Λεοστάρεα και οι βράχοι της ενορίας Μόχωρας, ο Σπέλεν και τα Σπελοκέφαλα, που απλώνονται από τον Καστρότοιχο Μόχωρα και επεκτείνονται πολύ ανατολικά.
➤ Βουνά
Κεντρικό βουνό της περιοχής είναι ο Παρυάδρης, που απλώνεται από Ανατολή σε Δύση, παράλληλα με την παραλία του Ευξείνου Πόντου. Μέσα σ’ αυτό το ορεινό τείχος διαγράφονται πολλά συγκροτήματα βουνών, όπως προαναφέραμε, με βαθιές χαράδρες, που τις διαρρέουν άφθονα νερά. Σε πολλές μεριές έχουν τέτοια κατηφοριά, που τα νερά κατρακυλούν αφρισμένα σαν ένας καταρράκτης με αφάνταστο ύψος.
Ανατολικά από τον Αεν-Ζαχαρέα υψώνεται το Γιαλονομύτ και τα βουνά του Ματέν και με μικρή απόκλιση προς Νότο υψώνεται το περίφημο βουνό Αεν-Παύλον (3063 μ.). Όπως όλα τα βουνά της Κρώμνης κι ο Αεν-Παύλον δεν έχει ούτε ένα δένδρο. Είναι όμως βουνό καταπράσινο, ομαλό, που ως λίγο χαμηλά από την κορυφή ανεβαίνει κανείς καβάλα σε άλογο. Από την βορειοδυτική πλευρά της κορυφής αυτής ποτέ δεν λείπει το χιόνι. Στην ίδια αυτή πλευρά, αρκετά μέτρα χαμηλά από την κορυφή, σχηματίζεται μια λεκάνη, που δέχεται τα νερά που δημιουργεί το λιώσιμο των χιονιών. Έτσι, σε υψόμετρο 2800 περίπου μέτρων, σχηματίζεται μια μαγευτική λίμνη, "τ’ Αεν-Παυλή το Λιμνίν", που η επίσκεψή της, όπως και της κορυφής του βουνού, αποτελούσε το όνειρο των παραθεριστών της Κρώμνης. Τα νερά της λίμνης αυτής είναι ψυχρότατα και διαυγέστατα. Βάθος, δεν έχει μεγάλο. Ίσως σε λίγα σημεία να φθάνει τα δύο μέτρα. Ωστόσο, υπήρχε ο θρύλος πως η λίμνη έχει καταβόθρες που ρουφούσαν όσους θα προχωρούσαν στο μέσον και πως τα νερά της χάνονταν μέσα σ’ αυτές. Και όμως δεν ήταν καθόλου δύσκολο να διαπιστώσει ο κάθε παρατηρητής πως, όσο νερό εισέρρεε στη λίμνη από την επάνω άκρη, απ’ όπου κατέβαιναν τα νερά που προέρχονταν από την τήξη του χιονιού, άλλο τόσο ξεχυνόταν από την άλλη μεριά προς τον κατήφορο. Τα νερά της λίμνης κατεβαίνουν δεξιά από τον Ταύρον και τα Καμμένα (*) και σμίγουν κάπου στο ποτάμι της Παναγίας Σουμελά.
Από την κορυφή του Αεν-Παύλου, όπως και από τη λίμνη, με αίθριο και καθαρό ουρανό φαίνεται η θάλασσα. Γι’ αυτό πολλοί διατείνονται πως αυτού είναι ο Θήχης του Ξενοφώντα. Ο Θήχης πρέπει να είναι το Κουλάτ, απ’ όπου φαίνεται καθαρά η θάλασσα του Ευξείνου Πόντου και που είναι η φυσική δίοδος από τα μεσόγεια (Γυμνιάδα, Βαιβούρτ) προς Τραπεζούντα.
Στην κορυφή του Αεν-Παύλου δεν συνέτρεχε ποσώς να ανέβαιναν οι Μύριοι. Κι αν ανέβηκαν, δεν Θα περιέγραφε ο Ξενοφών τη λίμνη; Το διάσελο του Αεν-Ζαχαρέα προσφέρει άριστη διάβαση προς την κατεύθυνση της Θάλασσας. Οι Μύριοι Θα πήραν ασφαλώς την κατεύθυνση αυτή, αφού στράφηκαν δυτικά για να πλησιάσουν το ρουν του ποταμού Χαρσιώτη, που υποτίθεται ότι ακολουθούσαν στην περιοχή αυτή. Και σ’ ένα σημείο, περί τα δύο ή τρία χιλιόμετρα δυτικά από τον Αεν-Ζαχαρέα, αντίκρισαν την πολυπόθητη Θάλασσα.
“ο Θήχης του Ξενοφώντα” Υπάρχει και η εκδοχή πως ο Θήχης είναι η Ζύγανα απ’ όπου επίσης φαίνεται η θάλασσα και που καλύτερα προσαρμόζεται στην άποψη της παρακολουθήσεως από τους Μυρίους του ρου του ποταμού, αλλά η, κατά λίγα χιλιόμετρα, απομάκρυνσή τους για διάφορους λόγους (αποφυγή δυσκολιών, εχθρών, συντόμευση αποστάσεως και άλλοι) δεν αίρει την αιτιολογία αυτή.
Και την κοιλάδα των παρχαρίων στεφανώνουν πανύψηλα βουνά. Βορειοανατολικά από τον Αεν-Ζαχαρέα και ΒΔ από τον Αεν-Παύλο υψώνεται ο Ταύρος, και προς βορράν στο βάθος υψώνεται ο Κασκαμάτς που στεφανώνει τα Λειβαδία και το Μετζίτ και επεκτείνεται ακόμη βορειότερα, για να σχηματίσει, ανατολικά, τη χαράδρα που κατέρχεται στης “Χαντζούκας το Πεγάδ” και φέρνει από κει και πέρα μέσα από πυκνότατο δάσος από έλατα στην Παναγία Σουμελά και δυτικά τις χαράδρες απ’ όπου διέρχεται ο δρόμος προς το δάσος της Λαραχανής.
Στα τρία αυτά βουνά εμαίνετο ο αγριότερος χειμώνας με χιονοθύελλες και χιονοφουρτούνες τρομακτικές. Οι Κρωμναίοι είχαν πικράν πείραν της αγριότητας της περιοχής αυτών και την διετύπωναν με το παρακάτω δίστιχο: Ο Κασκαμάτς ελίβωσεν κι ο Ταύρον εχιονίεν, και τ’ Αεν-Παύλη το ραχίν τρανόν αντάραν έχει.
➤ Ποτάμια
Το Κουλάτ, σαν κοινή χορδή των δύο κοιλάδων της Κρώμνης (της μιας, όπου κείνται οι ενορίες και της άλλης, όπου τα παρχάρεα), αποτελεί τον υδροκρίτη της περιοχής. Τα νερά της μεσημβρινής κοιλάδας σμίγουν στον Χαρσιώτη, που εκβάλλει στην Τρίπολη, ενώ τα νερά της βορεινής κοιλάδας χύνονται στον Πυξίτη, που εκβάλλει στην Τραπεζούντα.
Στην πρώτη κοιλάδα, από τα βουνά του Ματενί πηγάζουν πολλά νερά, κατέρχονται προς τα χάνια, κυλάνε στο βάθος δυτικά, ενώνονται και σχηματίζουν ένα ποταμάκι. Ύστερα από διαδρομή ενός περίπου χιλιομέτρου πίπτουν τα νερά του από έναν περίφημο καταρράκτη (Καταρράχτες), ύψους 11 μέτρων. Σε μικρή απόσταση από τον καταρράκτη σμίγουν στο ποτάμι αυτό τα νερά μιας πλούσιας πηγής που λέγεται χαλκοπέγαδον. Έτσι πλουτίζεται αρκετά, ώστε να θέτει σε κίνηση μύλους. Παίρνει από εκεί το όνομα “τη Φραγκάντων το Ποτάμ”, προχωρεί όλο δυτικά, έχοντας δεξιά καθ’ όλη τη διαδρομή πολλές μικρές κοιλάδες, μέσα στις οποίες κείνται οι “Πέραν Ενορίες” της Κρώμνης. Κοντά στην ενορία Αλχαζάντων, στο ποτάμι αυτό, σμίγουν τα νερά τη “Θεοδώρας τ’ Ορμί”, που κατεβαίνουν από τη Σιαμί, τα Αγιάσματα που κατέρχονται από του Καβελάκ και άλλα νερά, που κατεβαίνουν από τα Λεοστάρεα, ενώνονται όλα κοντά περίπου στην ενορία Σιαμανάντων και όλα μαζί αποτελούν τη “Σιαμανάντων το Ποτάμ”.
Από το Τεβέ-Μποί πηγάζουν τα “εφταπέγαδα” που κατεβαίνουν στα Κλιβεάνεα, από εκεί κατρακυλούν, ενώνονται στη θέση Καταπάνεα με τα νερά που πηγάζουν από τον Αηλία και κατεβαίνουν προς την Μόχωρα. Άλλα νερά αναβλύζουν από την περιοχή Καναζούτεα, χαμηλά κάτω από το Καρά-Τας σχηματίζουν κι αυτά ποταμάκι. Τα δύο αυτά ποτάμια σμίγουν στην ανατολική άκρη της Μόχωρας και παίρνοντας από εκεί το όνομα “τη Μόχωρας το Ποτάμ” κυλάει κι αυτό δυτικά και ενώνεται με του Σιαμανάντων το ποτάμι κοντά στην ενορία Ζεμπερέκεα. Ακόμη δυτικότερα και από την βορεινή πλευρά δέχονται και τα νερά του ποταμιού, που κατεβαίνει από τα Λωρία και τη Νανάκ και σχηματίζουν όλα μαζί “τη Κρωμή το Ποτάμ”, που σμίγει κοντά στο Διπόταμο με της “Ίμερας το Ποτάμ” και προχωρώντας δυτικότερα δέχονται τα ποτάμια αυτά και άλλα νερά και όλα μαζί παίρνουν το όνομα Γιαγλή-Τερέ. Και όπως προαναφέραμε, σμίγουν στον Χαρσιώτη που εκβάλλει στην Τρίπολη.
Τα νερά της βορεινής κοιλάδας κατέρχονται προς τα Λειβαδία, όπου σχηματίζουν “τη Παρχαρί το Ποτάμ” που ακολουθώντας τη χαράδρα του δάσους της Λαραχανής κατευθύνεται όλο προς βορράν και σμίγει πέραν από τη Λαραχανή, κοντά στην Κουσπιδή, στο ποτάμι της Παναγίας Σουμελά. Ενωμένα από εκεί φθάνουν στο Τζεβιζλίκ, όπου σμίγουν και τα νερά του ποταμού που κατεβαίνει από το Χαψή-Κιοΐ και έτσι σχηματίζουν τον Πυξίτη ποταμό, που χύνεται στη Θάλασσα, ανατολικά, κοντά στην Τραπεζούντα.
το άρθρο είναι από την Αδελφότητα Κρωμναίων Καλαμαριάς
(*) Καμμένα είναι τοποθεσία που έχει την δική της ιστορία. Αφορά τον βομβαρδισμό με κανόνια της μονής της Π. Σουμελά. Ανάρτησή μας εδώ
 |
| το παρχάρ Λειβαδία (γνωστό από το τραγούδι Ρωμάνα) |
