ανέκδοτα_2 / ΤΟ ΒΗΜΑ της ΕΛΘ - #23, Απρίλιος 1962

πρώτη δημοσίευση 30.4.2022

🔻 δεύτερο μέρος με τα ανέκδοτα από το φύλλο #23 του Βήματος της ΕΛΘ - πρώτο εδώ

🔻 διαβάστε τα παρακάτω τρία ανέκδοτα και σχολιάστε ή ζητήστε να μας εξηγήσουν οι γνώστες μερικές "δύσκολες" λέξεις...

🔻 εγώ π.χ. δεν γνωρίζω ποιός είναι ο αρζουβαλτσής και ποιά η τζαγάνα του 1ου ανεκδότου. ευκαιρία λοιπόν για όλες και όλους μας να κάνουμε ένα μαθηματάκι γύρω από την ανόθευτη ποντιακή λαλιά.

 

Χρήστος Αϊβαζίδης - Αϊβάζ (1916 - 1972)

πρώτη δημοσίευση  4.9.2015

➤ τις τελευταίες μέρες βρεθήκαμε στην Μακεδονία και σε κάποιο παρακάθ' άκουσα ένα σκοπό που μου άρεσε πάρα πολύ. Ρώτησα και μου είπανε ότι ήτανε του Αϊβάζ αλλά δεν ξέρανε περισσότερα για τον ίδιο, π.χ. από που ήταν, που έζησε κλπ. Έψαξα και βρήκα στο δίκτυο την παρακάτω δημοσίευση του περιοδικού Άμαστρις.

Αφιέρωμα στους πρωτομάστορες της Ποντιακής μουσικής : Χρήστος Αϊβαζίδης (1916-1972)

"εμέναν Χρήστο λέγ’νε με, τ’ Αϊβάζ΄ η φαμελία μ’,
’ς σα μέσα σ’ να τυλίγουμε, χωρίς παρακαλίαν…"

➤ ο Χρήστος Αϊβαζίδης γεννήθηκε το 1916 στο Αργαλί, ένα από τα σιμοχώρια της Τραπεζούντας, κοντά στα Πλάτανα. Ο πατέρας του Χαράλαμπος ήταν γνωστός παραδοσιακός λυράρης της περιοχής κι από αυτόν πήρε τα πρώτα του ακούσματα. To 1923 η οικογένεια ήρθε στην Ελλάδα κι εγκαταστάθηκε στο Κολχικό Λαγκαδά.
➤ όπως κι οι περισσότεροι λυράρηδες της γενιάς του, έτσι κι ο Χρήστος Αϊβαζίδης, υπήρξε αυτοδίδακτος. Επίσης δεν υπήρξε ποτέ επαγγελματίας λυράρης υπό τη σημερινή έννοια του όρου. Μπορεί να διασκέδασε με τη λύρα του γενιές Ποντίων και να έπαιξε σε πάρα πολλούς γάμους κυρίως στα ποντιακά χωριά της περιοχής του Λαγκαδά, ποτέ όμως δεν επιδίωξε να κάνει την τέχνη του επάγγελμα, ούτε ηχογράφησε κάποιο δίσκο
➤ παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του απλός γεωργός, αλλά πάντα ανιδιοτελής, αφιλοχρήματος και πρόθυμος να επενδύσει με το μελωδικό του παίξιμο τα γλέντια των συγχωριανών του, που τον λάτρευαν στην κυριολεξία.

➤ το βασικό χαρακτηριστικό του Χρήστου Αϊβαζίδη ως λυράρη υπήρξε το απόλυτα παραδοσιακό παίξιμό του και η ιδιαίτερη επίδοσή του στη μουσική παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας του. Τα σιμοχώρια (*), όπως αποκαλούνται τα -ελληνικά στη μεγάλη πλειοψηφία τους- χωριά γύρω από την Τραπεζούντα, είχαν μια πλούσια τοπική μουσική παράδοση, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας ήταν οι όμορφοι και σε πολλές περιπτώσεις ιδιόμορφοι επιτραπέζιοι σκοποί. Αυτή τη μουσική παράδοση, την ξεχωριστή για τη μελωδικότητα της, υπηρέτησε με συνέπεια σε όλη του τη ζωή ο Χρήστος Αϊβαζίδης με αποτέλεσμα να αναδειχθεί μεταπολεμικά στον επιφανέστερο εκπρόσωπό της στον Ελλαδικό χώρο. Στην περίπτωση μάλιστα της μουσικής παράδοσης των Σιμοχωρίων η Ανταλλαγή είχε μια αξιοσημείωτη συνέπεια: πολύ σύντομα η μουσική παράδοση των Σιμοχωρίων αναμείχθηκε με την αντίστοιχη παράδοση των προσφύγων από την Τσιμερά [χωριό της Μούζενας] της Αργυρούπολης που είχαν εγκατασταθεί στο γειτονικό Πολυδένδρι, δημιουργώντας μία νέα μουσική ταυτότητα.  Το μουσικό στυλ δηλαδή που σήμερα ονομάζουμε "Λαγκαδιανό" και που δεν είναι τίποτε άλλο, παρά αποτέλεσμα του μουσικού "συγχρωτισμού" των προσφύγων από δύο διαφορετικές περιοχές, που στη μακρινή πατρίδα απείχαν μεταξύ τους πάνω από 100 χιλιόμετρα. Σε αυτή τη "ανάμειξη" που πραγματοποιήθηκε με πρωταγωνιστή το Χρήστο Αϊβαζίδη, οι Τσιμερίτ’ εισέφεραν τα δυναμικά "μονά" τους και οι Αργαλέτ’, Μουντέτ’ και γενικότερα οι πρόσφυγες από τα σιμοχώρια της Τραπεζούντας τους μελωδικούς επιτραπέζιους σκοπούς τους.
(*) ανάρτηση μας εδώ

➤ ένα άλλο χαρακτηριστικό που έκανε τον Αϊβάζ’ να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους λυράρηδες της γενιάς του, ήταν η απόλυτη άρνηση του να ακολουθήσει έστω και κατ’ ελάχιστο την τεχνική εξέλιξη που σημειώθηκε στα χρόνια του. Αν και υπήρξαν φίλοι με το Γώγο από τη δεκαετία του 1930, δεν επηρεάστηκε σε τίποτε από αυτόν, αλλά συνέχισε να παίζει με το δικό του παραδοσιακό τρόπο, που ήταν "αρχαϊκότερος" ακόμη και από αυτόν του πατέρα του Γώγου, του Σταύρη.
➤ ο Αϊβαζίδης εντυπωσίαζε όχι μόνο με το παίξιμό του και το μελωδικό τραγούδι του, αλλά και με τον "πανηγυρικό", όπως πολύ εύστοχα το χαρακτήρισε ο Στάθης Ευσταθιάδης, τρόπο που έπαιζε. Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες που τον δείχνουν να παίζει κρατώντας τη λύρα στον αέρα, ακριβώς όπως έκαναν οι παλαιοί λυράρηδες της πατρίδας, να παίζει όρθιος ή ακόμη και ανεβασμένος πάνω σ’ ένα τραπέζι. Από την άποψη αυτή, οι λίγες σωζόμενες ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις του, όσο κι αν αποδεικνύουν τη μελωδικότητα του παιξίματός του, αδυνατούν να μας μεταφέρουν τη συγκλονιστική εντύπωση που προκαλούσε στους συνδιασκεδαστές του.
➤ ο πρόωρος όσο και δραματικός θάνατός του σε ηλικία μόλις 54 χρόνων, επέτεινε τη φήμη του και τροφοδότησε το μύθο του, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Το Μάρτιο του 1972 γυρνώντας από έναν αρραβώνα, το αυτοκίνητο που τον μετέφερε σταμάτησε στο Δερβένι της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να περιμένει το λεωφορείο που μετέφερε τους υπόλοιπους καλεσμένους.  Ο Αϊβαζίδης βγήκε από το αυτοκίνητο κι, όπως συνήθιζε, άρχισε να παίζει λύρα και να τραγουδά μαζί με την παρέα του. Ξαφνικά ένα αυτοκίνητο που διερχόταν με ιλιγγιώδη ταχύτητα τον παρέσυρε και τον σκότωσε. Ξεψύχησε κρατώντας στα χέρια του τη λύρα του. Ο θάνατος του συγκλόνισε την τοπική κοινωνία του Κολχικού, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο της ποντιακής μουσικής και τραγουδήθηκε όσο ελάχιστων άλλων λυράρηδων...

δημοσιεύθηκε στο τεύχος 26 του περιοδικού Άμαστρις εδώ

➤ ακούστε τον σκοπό εδώ
➤ ανάρτηση Pontos news εδώ

#4 - εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου

πρώτη δημοσίευση 24.4.2016

➤ μάθημα 4o και 5o
➤ εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου σε ενήλικες του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών
➤ όλα τα μαθήματα εντάσσονται στην ετικέτα "μαθήματα Ποντιακής" συνεπώς είναι εύκολο να εντοπισθούν
➤ υπενθυμίζουμε ότι οι σύνδεσμοι για να κάνετε download τα δύο αρχεία βρίσκονται στο 1ο μάθημα - εδώ

μνημόσυνο στο Αργαλή...

➤ καλοκαίρι του 1963
➤ ο Χρήστος Σαμουηλίδης και η ολιγομελής παρέα του κατευθύνονται στο Αργαλή
➤ τα περιγράφει στο βιβλίο του "οδοιπορικό στον Πόντο", παλαιά έκδοση, του 1989
➤ από το Αργαλή ήταν και ο αδικοχαμένος Αϊβάζ - ανάρτησή μας εδώ

Τραπεζούντα, το λιμάνι της Περσίας...

➤ από μια παλιά ανάρτηση μας ξεχωρίζουμε την αναφορά στις στράτες

➤ περιγράφεται αναλυτικά αυτή που ενώνει την Τραπεζούντα με τα Περσικά σύνορα και εξηγεί τους λόγους που ξεκίνησαν τις κατασκευές δρόμων από αυτήν "... ίνα εννοήση τις την σημασίαν της οδού ταύτης πρέπει να λάβη υπ' όψιν ότι η Τραπεζούς είναι λιμήν της Περσίας και της Ανατολικής Ασίας"

➤ από το βιβλίο του 1921 (ανατυπώθηκε το 1995) "Γεωγραφία της Μικράς Ασίας - Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός πλούτος" του Παντελή Κοντογιάννη.

#3 - εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου

πρώτη δημοσίευση 21.4.2016

➤ μάθημα 3ο : Ποντιακό ημερολόγιο
➤ εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου σε ενήλικες" του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών
➤ όλα τα μαθήματα εντάσσονται στην ετικέτα "μαθήματα Ποντιακής" συνεπώς θα είναι εύκολο να εντοπισθούν.

Έλληνες και Τούρκοι αναζητούν τις ρίζες τους

άρθρο της εφημερίδας Καθημερινή της 19.4.2008

[πρώτη δημοσίευση Φεβρουάριος 2015] 

#2 - εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου

🔻 μάθημα 2ο : ντ' έμορφα τον τρυγομηνάν
🔻 εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου σε ενήλικες του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών
🔻 όλα τα μαθήματα εντάσσονται στην ετικέτα "μαθήματα Ποντιακής" - εδώ

🔻 πρώτη δημοσίευση 20.4.2016 

8 ανέκδοτα πατρίδας

από την ΠΕ, 1961, τ. 137-138-139

Ποντιακά δίστιχα...

➤ το έχουμε ξαναπεί...

➤ οι καλλιτέχνες μας μπορούν να αντλήσουν ιδέες - εκφράσεις για στίχους από τα κείμενα των λογίων της πρώτης περιόδου

➤ όχι, ζαντολάστιχα δεν είχαμε στον Πόντο, ζαντούς ναι...

ΠΗ, 1982, τ. 3

#1 - εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου

🔻 στο δίκτυο κυκλοφορεί σε δύο αρχεία (σε format .pdf) ένα πόνημα του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών. Το έργο αυτό έχει τίτλο "Εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου σε ενήλικες". Δύο φορές προσπάθησα να επικοινωνήσω με e-mail με τον πρόεδρο του συνδέσμου, για να ζητήσω την άδεια τους για να αναρτήσω τα μαθήματα. Δεν είχα καμία απάντηση.
🔻 επειδή το έντυπο αυτό κυκλοφορεί ελεύθερο στο δίκτυο, ξεκινάμε από σήμερα τις αναρτήσεις των μαθημάτων που περιλαμβάνονται σ' αυτό. Για όποιον/α ενδιαφέρεται δίνουμε παρακάτω δύο συνδέσμους για να κάνετε download τα αρχεία

🔻 οι σύλλογοι πρέπει να αξιοποιήσουν το βιβλίο αυτό δημιουργώντας τάξεις εκμάθησης την Ποντιακής. Πιστεύω ότι η γλώσσα μας είναι ο θησαυρός μας, είναι το Α και το Ω της ύπαρξης μας ως ράτσα. Όπως έχουμε ξαναπεί, "το τικ και η σουρβά κι κανείντανε..."
🔻 1ο μέρος download : εδώ / 2ο μέρος : εδώ
🔻 ένα μεγάλο ΕύΓΕ στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών γι' αυτό τους το πόνημα
🔻 όλα τα μαθήματα εντάσσονται στην ετικέτα "μαθήματα Ποντιακής"

🔻 θα ακολουθήσουν μερικές αναρτήσεις με τα πρώτα μαθήματα

🔻 πρώτη δημοσίευση  19.4.2016 

λαϊκά τραγούδια του Πόντου

➤ από τα Ποντιακά Φύλλα του 1936, τεύχος 2

εφημερίδα Καθημερινή 19.4.2008

➤ πρώτη δημοσίευση 4.2.2015

1. "να έρθουν να τους παραδώσω το σπίτι"
➤ Παναγιώτης Σελβιαρίδης, Χορτοκόπι Καβάλας, Θεσσαλονίκη
"Ο υπέργηρος παππούς που καθόταν σε μια καρέκλα έξω απ’ το σπίτι σηκώθηκε και με κοίταξε μες στα μάτια. Με ρώτησε "ο Αναστάσης και ο Παναής ζουν; Αν ζουν, να έρθουν να τους παραδώσω το σπίτι".
Εβδομήντα και πλέον χρόνια μετά την άτακτη φυγή των Ποντίων της Τραπεζούντας, ο γέρος Τούρκος θυμάται σαν σήμερα πώς έφυγαν και πώς του πρότειναν να μετακομίσει στο σπίτι τους για να μη ρημάξει. Απευθύνεται στον δισεγγονό του Παναή, τον Παναγιώτη Σελβιαρίδη, γεννημένο στο Χορτοκόπι Καβάλας, σήμερα αναπληρωτή καθηγητή Νευροχειρουργικής και διευθυντή της Νευροχειρουργικής Κλινικής του ΑΧΕΠΑ, που το 1989 και ξανά το 1994 σε δύο συναισθηματικά ταξίδια πίσω στο χρόνο και στο χώρο, επισκέφθηκε τα τέσσερα σπίτια των παππούδων του, στα χωριά Δανίαχα και Καπίκιοϊ της Τραπεζούντας, και γνώρισε ανθρώπους που μέχρι σήμερα μνημονεύει. Τα ερείπια της μικρής εκκλησίτσας που είχαν κτίσει οι παππούδες του δίπλα στο σπίτι της γιαγιάς του στη Δανίαχα, η μεγάλη μαρμάρινη βρύση με την επιγραφή "αυτό το πηγάδι εκτίσθη παρά του κυρίου Χαραλάμπους Σελβιαρίδη το 1893" έξω από το σπίτι του παππού του στο Καπίκιοϊ, η γειτονιά που ξεπήδησε ανέπαφη μπροστά στα μάτια του ίδια με τη ζωγραφιά που είχε στα χέρια του, εικόνες και αναμνήσεις που πλέκονταν σε μια πραγματικότητα συγκινητική. Αλλά και οι άνθρωποι. Η Φατμέ που κατοικούσε στο σπίτι της γιαγιάς του κ. Σελβιαρίδη, που δεν γνώριζε την οικογένεια, αλλά σχεδόν τον περίμενε να τον φιλέψει με το δροσερό αϊράν.
Ο γέρος Σαλίχ από τη Λιβερά (*) που σε άπταιστα και ανόθευτα από το χρόνο Ποντιακά έγινε ο ξεναγός του και φύλακας άγγελός του. Ο νεαρός που άκουσε το όνομα "θεία Μαργαρίτα" και αμέσως με περηφάνια τον πήγε στο σπίτι τής θείας να τον φιλέψει. Ο παππούς που, συγκινημένος από τα Ποντιακά, τον φίλεψε αχλάδια από τον κήπο του.
Ο οδηγός που τον συνεπήρε η χαρά του κ. Σελβιαρίδη όταν εντόπισε το σπίτι του παππού του άρχισε να πυροβολεί στον αέρα. Και τα πιτσιρίκια που έτρεχαν πίσω από τους "Γιουνάν" που "έψαχναν να βρουν τα σπίτια τους". Παλιοί φίλοι, γείτονες και γνώριμοι των δικών του, έπαιρναν σάρκα και οστά. "Φέτος, σκοπεύω να πάρω τον γιο μου και να πάμε στα χωριά", κατέληξε.
σύνδεσμος Καθημερινής

2. "ξαφνικά συνειδητοποίησα ποιος είμαι"
➤ Ηλίας Κωνσταντινίδης, Παρανέστι Δράμας, Θεσσαλονίκη
"Ένιωσα ότι είμαι στη Γη της Επαγγελίας, στα ιερά μέρη μου, άσχετα αν αυτά τα μέρη δεν τα έζησε ούτε ο πατέρας μου ούτε εγώ. Όσα είδα, όσα άκουσα, οι άνθρωποι που συνάντησα, οι τόποι που περπάτησα, μ’ έκαναν να συνειδητοποιήσω ξαφνικά και απόλυτα ποιος είμαι".
Ένα ταξίδι–προσκύνημα το 2004 στη γη των προγόνων του, στον Πόντο, σήμανε την αφύπνιση των ακουσμάτων, των αναμνήσεων, των παραστάσεων για τον βελονιστή Ηλία Κωνσταντινίδη. Η διαδρομή των 4.500 χιλιομέτρων που διένυσε ο ίδιος και οι φίλοι του με αυτοκίνητο μέχρι την Τραπεζούντα, με στάσεις στη Σεβάστεια, την Αργυρούπολη, την Παναγία Σουμελά αλλά και την Άγκυρα ήταν, όπως το περιγράφει ο ίδιος και στο πόνημά του με τίτλο "Οδοιπορικό στον Πόντο. Οι ρίζες μου", ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Ο παππούς του, ο συνονόματός του Ηλίας Κωνσταντινίδης, ήταν από το Σιδηροχώρι ή Ντερμεντζίκιοϊ που σήμερα λέγεται Χαρμαντσίκ, ανάμεσα στην Άρδασα και την Αργυρούπολη. Ο πατέρας του γεννήθηκε στο Σοχούμ της σημερινής Γεωργίας, καθώς οι δικοί του αναγκάστηκαν να φύγουν από τα πάτρια εδάφη μέσα στον κουρνιαχτό του ρωσοτουρκικού πολέμου. Ο ίδιος γεννήθηκε στο Παρανέστι Δράμας, αλλά τα ακούσματα και οι ιστορίες της γιαγιάς του τού ενέπνευσαν την αγάπη για τα μέρη του Πόντου. "Πήγαμε στα πιο απομακρυσμένα μέρη. Συναντήσαμε ανθρώπους που μιλούσαν ποντιακά. Αποσβολώθηκα ακούγοντας τις γυναίκες να συζητούν και προς στιγμήν πίστεψα ότι βρίσκομαι στη Μακεδονία. Τα συναπαντήματα ήταν συγκινητικά. Μας αγκάλιαζαν και μας έλεγαν "μας ξεχάσατε". Κάποιοι τρελαίνονταν που μας έβλεπαν και μας έλεγαν "είμαι Ρωμιός", είπε στην «Κ». Αλλά και οι τόποι. Τα τοπία, οι διαδρομές, η Μαύρη Θάλασσα, οι γκρεμισμένες εκκλησίες και τα ερειπωμένα χωριά, οι ελληνικές επιγραφές, οι ελληνικές συνοικίες.
Το Σιδηροχώρι, διηγείται, είναι πλέον ένα έρημο ερειπωμένο χωριό. Από έναν παράδρομο ο κ. Κωνσταντινίδης και η παρέα του βρέθηκαν ξαφνικά στις αυλές δυο σπιτιών. "Βούρκωσα. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Τότε συνειδητοποίησα απόλυτα ποιος είμαι".
Σήμερα, ο κ. Κωνσταντινίδης σχεδιάζει το επόμενο ταξίδι του στον Πόντο, αυτή τη φορά στα χωριά Σάντα και Κρώμνη και στα Σούρμενα.
σύνδεσμος Καθημερινής

(*)

➤ τον γνωρίσαμε στο ταξίδι μας στον Πόντο, καλοκαίρι 1989
Τότε 97 χρονών ο Σαλίχ Κανταρτζίογλου. Κάθε μέρα ήταν μαζί μας. Μας περίμενε πότε θα κατέβουμε από τα δωμάτια μας. Εδώ με τον Χαράλαμπο Τουλκερίδη και τον οδηγό μας. Μια μέρα, κάποια στιγμή μας παράτησε και σηκώθηκε να φύγει. Δεν κατάλαβα γιατί και ρώτησα που πάει έτσι ξαφνικά. Πήγαινε για την προσευχή του. Πέντε φορές την ημέρα αυτή η δουλειά.

Mare Pontus...

ανέκδοτα_1 / ΤΟ ΒΗΜΑ της ΕΛΘ - #23, Απρίλιος 1962

πρώτη δημοσίευση 26.4.2022

🔻 εδώ και δύο χρόνια η ΕΛΘ (για όσους δεν γνωρίζουν, είναι η σύντμηση της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης) ψηφιοποιεί και διανέμει στα μέλη και τους φίλους της τα φύλλα της ιστορικής έκδοσης ΤΟ ΒΗΜΑ της ΕΛΘ 

🔻 μέσα εκεί υπάρχει πολύτιμο ιστορικο-λαογραφικό υλικό

🔻 για άλλη μια φορά η ΕΛΘ δείχνει τον δρόμο. κατέβασε από τα ράφια και ψηφιοποίησε το ανεκτίμητο αρχείο της

🔻 μία σελίδα σε κάθε φύλλο είναι αφιερωμένη στα ανέκδοτα με την φοβερή εκείνη ποντιακή διάλεκτο από την οποία έχουν πια απομείνει ελάχιστα

🔻 διαβάστε τα παρακάτω τρία ανέκδοτα και θα καταλάβετε...   

🔻 από το ΒΗΜΑ της ΕΛΘ, φύλλο 23 (Απρίλιος 1962) - μπορείτε να διαβάσετε όλες τις 64 (μέχρι σήμερα) αναρτήσεις μας από ΤΟ ΒΗΜΑ της ΕΛΘ, στην ετικέτα εδώ

 

Φυσερά Πλατάνων - #3

➤ τρίτη και τελευταία ανάρτηση μας για την Φυσερά Πλατάνων από το πόνημα του Γιάννη Κασκαμανίδη - πρώτη εδώ / δεύτερη εδώ 
➤ οι περισσότερες οικογένειες από την Φυσερά εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Βαρθολομαίο Φλωρίνης

χάρτης από το Topo Navigator 5