ο θάνατος του Σταυριώτη

➤ είναι η συνέχεια του άρθρου του Ελισαίου Χ. Μουρατίδη "οι κρυφοχριστιανοί Σταυριώτες" - ανάρτηση μας εδώ
➤ είναι στην μνήμη του Γιάννη Μουρατίδη (Γιουσούφ εφέντης Τσερτσόγλου) δικηγόρος, αδελφός του παππού του αρθρογράφου
➤ δεν γνωρίζαμε ότι ο πόλη Τσορούμ, αυτό το κολαστήριο για τους Σαμψούντιους, το όνομα της προέρχεται από το "τσιόκ Ρούμ" δηλ. πολλοί Ρωμιοί
➤ από το Μακεδονικό Ημερολόγιο, 1984

#12 - τα κάστρα της Ματσούκας

➤ από το βιβλίο του Νίκου Λαπαρίδη "η Ματσούκα του Πόντου - ιστορική διαδρομή"

#10 - τα κάστρα της Κρώμνης

➤ οι νότιες υπώρειες του Κουλάτ (Θήχης) σχηματίζουν τρεις βασικές-κεντρικές κοιλάδες. Της Μούζενας, του Σταυρίν προς Κουλάτ πογάζ και της Κρώμνης προς Άε Ζαχαρέα. Οι κοιλάδες πάντα αποτελούσαν τον (σχετικά) εύκολο δρόμο για τις μετακινήσεις του πληθυσμού. Συνήθως για να μην πούμε πάντα, τις διέσχιζαν μικρά ή μεγάλα ποτάμια-ρέματα
➤ οι κοιλάδες αυτές χρησιμοποιήθηκαν και για τις μετακινήσεις των στρατευμάτων, των καραβανιών που μετέφεραν εμπορεύματα από και προς την ενδοχώρα. Πάνω σε στρατηγικά σημεία αυτών των κοιλάδων οι Βυζαντινοί και αργότερα οι Μαγαλοκομνηνοί έφτιαξαν τα κάστρα και τις φρυκτωρίες για την φύλαξη / επικοινωνία των συνόρων της αυτοκρατορίας. Η περιοχή αυτή στην οποία αναφερόμαστε, μπορεί να θεωρηθεί ως δεύτερη γραμμή άμυνας μια και τα κάστρα της μέσα Χαλδίας (Αργυρούπολη, Άτρα, Τσολόχαινα, Κετσί καλεσί, Κούκου κλπ.) - βλέπε παλαιότερες αναρτήσεις με την ετικέτα "κάστρα" εδώ - αποτελούσαν την πρώτη γραμμή άμυνας
➤ από το βιβλίο του Γ. Φυρτινίδη "Κρώμνη" αναπαράγουμε την αναφορά του στα κάστρα της περιοχής. Δεν εντοπίσαμε αντίστοιχο άρθρο του Γ.Θ. Κανδηλάπτη.

από το δίτομο έργο του Ακύλα Μύλλα,
"Τραπεζούς, στα ίχνη των μεγάλων Κομνηνών" εκδ. Μίλητος

Ακύλα Μύλλα, "Τραπεζούς,
στα ίχνη των μεγάλων Κομνηνών"

Ακύλα Μύλλα, "Τραπεζούς,
στα ίχνη των μεγάλων Κομνηνών"

#09 - Βυζαντινά κάστρα Χαλδίας, το κάστρο των Σορόαινας ή Soryana

➤ ένα από τα λιγότερο γνωστά και μη τεκμηριωμένα μέρη της Χαλδίας είναι η κοιλάδα της Σορόαινας. Είναι ένα παρακλάδι στην ποταμιά της Νίβενας - Δέρενας (χάρτης 1).

➤ από τα ελάχιστα που βρήκαμε γι' αυτό το χωριό είναι η αναφορά του Κανδηλάπτη και από το δίτομο "Τραπεζούς, στα ίχνη των Μεγάλων Κομνηνών" αναφέρει μόνο το κάστρο με το όνομα Soryana (χάρτης 2). Το χωριό και το κάστρο δεν έχουν καμία σχέση με το κοντινό και κάπως ομόηχο χωριό Τσολόχαινα.

ΠΕ, 1951, τ.13

χάρτης 1

χάρτης 2
από το βιβλίο Τραπεζούς, στα ίχνη των Μεγάλων Κομνηνών

από το GE Panoramio

#08 - Βυζαντινά κάστρα Χαλδίας, το κάστρο των Κοτυλίων

➤ διορθώνουμε ένα ακόμη λάθος για την ύπαρξη κάστρου στο χωριό Τσιμπρικά (ανάρτηση μας #04 - εδώ )
➤ βασιστήκαμε στα παρακάτω άρθρα του Γ.Θ. Κανδηλάπτη για την ύπαρξη κάστρου εκεί :

1. το κείμενο στην ΠΕ, 1956, τ. 115

2. το κείμενο στην ΠΕ, 1951, τ. 16 – από το άρθρο γεωγραφικό και ιστορικό λεξικό (βλ. σημείο 2)

➤ πουθενά αλλού δεν διαβάσαμε γι’ αυτό το κάστρο, δεν είδαμε σε χάρτη, σε δορυφορικές εικόνες και φωτογραφίες αναγνωστών. Τι νόημα θα είχε άλλωστε τόσο κοντά στο κάστρο της Άρδασας (Μεσοχάλδιον) ;

➤ για όλα τα παραπάνω, φρονώ ότι ο Κανδηλάπτης έκανε λάθος με τον τόπο, με το χωριό Τσιμπρικά. Ίσως να επισκέφθηκε κάποιο άλλο τόπο, κάποιο άλλο χωριό που προσομοιάζει με το Τσιμπρικά. Ένα τέτοιο υπάρχει παρακάτω (~ 14 km) και έχει κάστρο. Είναι το χωριό Κοτύλια, στην είσοδο της κοιλάδας για Άτρα, Νίβενα, Δέρενα κλπ. (ποτάμι Νίβενας & Καράμουσταφα).

➤ να τι γράφει ο ίδιος για το χωριό Κοτύλια :
"Κοτύλα (το) : Παχτσά, σήμερον τουρκικόν χωρίον εκ δύο ενοριών με 50 οικογενείας εις το ποτ. Άτρας ή Καραμουσταφά με λαμπρούς κήπους. Απέχει της Αργυρουπόλεως 2,5 ώρας. Έχει και ερείπια Βυζαντινού φρουρίου. Έχει και πολλούς και ωραίους κήπους".

➤ από το βιβλίο – λεύκωμα "Τραπεζούς – στα ίχνη των Μεγάλων Κομνηνών" του Ακύλα Μήλλα :
"Ο Bryer ταυτίζει τα Γόδαινα ή Γόδονα με το ταπεινό σήμερα χωριό Gumuskaya (δίπλα στα Κοτύλια) …"

➤ γενικά έχουμε διαπιστώσει την δυσκολία να βρεθούν, μελετηθούν, διασταυρωθούν και ταυτοποιηθούν στον χώρο τα Βυζαντινά κάστρα και αυτά των Μεγαλο-Κομνηνών. Είναι άκρως απαραίτητη η επιτόπια έρευνα. Τονίζουμε ότι το εν γένει θέμα έχει τεράστιο ενδιαφέρον και μάλλον μια καλή επιλογή για μεταπτυχιακό από τους νέους μας.

➤ από την σελίδα του πανεπιστημίου της Αργυρούπολης - εδώ :

Kodil Castle
Kodil Kalesi (Kodil Castle) is situated among mountains that surround the area north of Dibekli village. The castle stands on the old trade route to Trabzon, which suggests that one of its functions was to secure trade. The entrance to the castle is between two mountains and displays an interesting feat of creativity. Ruins on rocks around the castle belong to observation towers. There are steps (almost completely eroded), ruins of a building constructed according to a circular plan, and a historical cistern, all of which are worth viewing. 

από το βιβλίο "Τραπεζούς – στα ίχνη των Μεγάλων Κομνηνών"
δείτε σε κύκλο το χωριό Τσιμπρικά με την ονομασία Cimrikas.

σε σύγχρονο χάρτη φαίνονται τα κάστρα με αρίθμηση :
1. Άρδασας – Μεσοχάλδιον
2. Ζάνιχας ή Τσάνιχας ή Ζάγχας ή Τσάγχας
3. Κούκου ή Kov Kalesi
4. Άτρας
5. Κοτυλίων – στον παραπάνω χάρτη Kodil
6. Kandil

#04 - Βυζαντινά κάστρα & καστέλλια Χαλδίας

➤ δεύτερη ανάρτηση με άρθρο του Γ.Θ. Κανδηλάπτη και τίτλο "κάστρα & καστέλλια εν Χαλδία και Ματσούκα στον Πόντο". 
➤ δημοσιεύθηκε στην Ποντιακή Εστία, έτος 1956, τεύχος 115

Όπως γράφει ο συγγραφέας, τρία από αυτά τα επισκέφθηκε. Κάνουμε μια απόπειρα να τα εντοπίσουμε.

1. κάστρο Ζάνιχας
από το βιβλίο του συγγραφέα "γεωγραφικόν και ιστορικόν λεξικόν"
Ζάγχα ή Τσάγχα ή παλαιά Κάνις (σ. 61) : "... ύπερθεν αυτού υπάρχει επί αποτόμου βράχου, ύψους 500 μέτρων, ημικατεστραμμένον το εκφαντορικώς προβάλλον βυζαντινής εποχής διάσημον "φρούριον της Τσάνιχας", εν εκ των ιστορικών φρουρίων ..."

από το δίκτυο (GE Panoramio)

2. κάστρες Τσιμπρικά
η Τσιμπρικά είναι ένα χωριό κοντά στην Άρδασα. Δεν μπορέσαμε όμως να εντοπίσουμε ούτε το ακριβές σημείο του κάστρου ούτε και κάποια σχετική φωτογραφία να βρούμε. Πολύ κοντά βρίσκεται και το Μεσοχάλδιον. Είναι πιθανό αυτά τα δύο κάστρα να είχαν κάποια μορφή συνεργασίας.

update : δεν υπήρχε κάστρο εδώ, λάθος του Κανδηλάπτη, υπάρχει κάστρο στην επόμενη κοιλάδα, το κάστρο των Κοτυλίων, ανάρτηση μας εδώ

3. Πίρ-Αχμέτ
από το βιβλίο του Κανδηλάπτη : "Πιρ-αχμέτ (το) Τουρκ. χωρίον επί της οδού Αργυρουπόλεως - Ερζιγγέν και σταθμός καραβανίων με 25 οίκ." Εντοπίσαμε το χωριό όχι όμως το κάστρο. Αν κάνετε την διαδρομή (με Google Maps - street view) θα δείτε ότι σε μερικά σημεία υπάρχει στενό πέρασμα. Ότι πιό ιδανικό για να "στηθεί" κάποιο κάστρο ή μετερίζι. Κάποιες φωτογραφίες αναγνωστών δείχνουν κάτι σχετικό, μερικές με τίτλο "Kale ..."

update : το κάστρο είναι νοτιότερα από τον οικισμό Πιρ-Αχμέτ. Είναι το κάστρο του Κούκου, ανάρτηση μας εδώ

από το street view του Google maps

#03 - Βυζαντινά κάστρα & καστέλλια Χαλδίας

➤ με αυτή την ανάρτηση έπρεπε να ξεκινήσουμε το αφιέρωμα για τα κάστρα και τα καστέλλια. Είναι ότι πιο αναλυτικό και πλήρες.

➤ το έγραψε ο πολυγραφότατος Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης. Ο τίτλος του άρθρου είναι "κάστρα και καστέλλια Χαλδίας" που δημοσιεύθηκε στην ΠΕ του 1953 στα τεύχη 37 και 38-39. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο αναρτήσεις με άρθρα επίσης του Κανδηλάπτη. Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι το πλήθος των κάστρων της Χαλδίας που αναφέρει ο συγγραφέας, "... το όλον 65 τον αριθμόν".

➤ τέλος να συμπληρώσω τούτο : το μέγα πλήθος των κάστρων δείχνει το "εχθρικό" περιβάλλον στο οποίο ζούσε ο Βυζαντινός Πόντος και από το οποίο έπρεπε να προστατευθεί δημιουργώντας τόσα πολλά κάστρα. Επίσης να πω, λόγω επικαιρότητας, ότι ένας λαός είναι ειρηνικός τόσο, όσο και οι γείτονες του.

Μεσοχάλδιον στην Άρδασα - φώτο του Μιχ. Νεοφυτίδη

από το βιβλίο του Γ. Θ. Κανδηλάπτη,
"γεωγραφικόν & ιστορικόν λεξικόν ..."

#02 - Βυζαντινό κάστρο της Άτρας

➤ συνεχίζουμε με την 2η ανάρτηση για τα Βυζαντινά κάστρα.
➤ άρθρο από την ΠΕ, 1956, τ. 83-84 του Σπ. Πολατίδη

φωτό από το δίκτυο (GE Panoramio) του συμπατριώτη μας Αφεντουλίδη

στην εξορία - Ερζερούμ, Άσκαλε / βαρλίκι

➤ ποιος είπε ότι τα σεφκιέτ του θανάτου τελείωσαν το 1922-23 ;
➤ ε λοιπόν όχι, οι Αγαρηνοί έπρεπε να σκαρφισθούν νέες μεθόδους προκειμένου να διώξουν και τους τελευταίους Ρωμιούς, αυτούς της πόλης
➤ διαβάστε από την εισαγωγή του βιβλίου...

🔻 με ιδιαίτερη συγκίνηση και χαρά αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε στις εκδόσεις του Ελληνικού Ιδρύματος Μελετών το χειρόγραφο ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κιουρκτσόγλου. Και αυτό, όχι μόνο γιατί είναι η πρώτη φορά που εκδίδεται μια ανάλογη μαρτυρία αναφορικά με τα εργατικά τάγματα του 1943 στην Τουρκία, αλλά επειδή το ημερολόγιο του Κ. Κιουρκτσόγλου περιγράφει με άμεσο τρόπο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εξαναγκάστηκαν να υπηρετήσουν στα εργατικά τάγματα δεκάδες υπόχρεοι του φόρου περιουσίας. Αμέσως μετά την επιβολή του σχετικού νόμου -γνωστού και ως βαρλίκι- η επιχείρηση και το σπίτι του Κ. Κιουρκτσόγλου εκποιούνται από το τουρκικό κράτος. Τον Ιανουάριο του 1943, αδυνατώντας να καταβάλλει τον φόρο των 200.000 λιρών, οδηγείται στην εξορία, στα βάθη της Ανατολής, μαζί με δεκάδες άλλους Ρωμιούς, Αρμένιους και Εβραίους, όπου υπηρετεί με μια υποτυπώδη αμοιβή, και προσπαθεί να αποπληρώσει τον υπέρογκο φόρο που του αναλογεί. Ο νόμος του φόρου περιουσίας απαγόρευε ρητά το δικαίωμα προσφυγής σε ένδικα μέσα. Στις δύσκολες ώρες της εξορίας, το ημερολόγιο αυτό φαίνεται να αποτελεί τη μοναδική συντροφιά, το μοναδικό καταφύγιό του. Η αφήγησή του ξεκινά πριν ακόμα σταλεί στην εξορία και η ενημέρωσή του είναι καθημερινή...🔺

➤ η δικτατορία των Αγαρηνών "απαγόρευε ρητά το δικαίωμα προσφυγής σε ένδικα μέσα..."
➤ δείτε μια εικονική πτήση μας από Αργυρούπολη έως Άσκαλε εδώ