οδοιπορικό στον Πόντο με τον Μιχάλη Νεοφυτίδη (Αύγουστος 2015)

πρώτη δημοσίευση 20.8.2015

Παρακάλεσα τον συγχωριανό και φίλο Μιχάλη να μας κάνει ένα μικρό αφιέρωμα περιγράφοντας μας το προσκυνηματικό ταξίδι στις ιστορικές μας πατρίδες. Εκτός λοιπόν από το κείμενο και οι φωτογραφίες είναι δικές του, μόνο η "χαρτογράφηση" έγινε από εμάς.

"Πριν από λίγες ημέρες βρέθηκα στην ιστορική πατρίδα του Πόντου με κάποιο γκρουπ ενός ταξιδιωτικού γραφείου της Δράμας, για δεύτερη φορά στη ζωή μου. Είχε προηγηθεί η περσινή μου επίσκεψη, όπου είχα επισκεφτεί διάφορες περιοχές (Σαμψούντα, Κοτύωρα, Κερασούντα, Τρίπολη, Τραπεζούντα, Κων/πολη) με γκρούπ από ταξιδιωτικό γραφείο της Θεσ/νίκης.

Η επιθυμία μου να επισκεφτώ ξανά τον Πόντο ξεκίνησε ήδη με το πέρας της πρώτης εκδρομής, καθώς υπήρχαν κάποιες πολύ σημαντικές και ιστορικές περιοχές, οι οποίες πέρσι δεν ήταν στο πρόγραμμα, όπως  η Σινώπη, η Κασταμονή, η Αργυρούπολη, η Νικόπολη κ.α. Επίσης το φετινό πρόγραμμα περιελάμβανε και κάποιες περιοχές εκτός Πόντου όπως η Προύσα από την οποία κατάγονται πάρα πολλές οικογένειες στο χωριό μου (Καλλίφυτος Δράμας) και η Νίκαια ενώ επίσης επιστρέψαμε μέσω των Στενών, Λάμψακος-Καλλίπολη.

Στο σημείο αυτό να πω ότι εγώ ξεκίνησα το ταξίδι αυτό με δύο  στόχους, όσον ήτανε δυνατό να τους πετύχω με βάση το πρόγραμμα του ταξιδιού και του χρόνου που θα μέναμε σε κάθε μέρος. Ο ένας ήτανε να επισκεφτώ κάποιο χωριό  της περιοχής Έρπαας από όπου καταγόταν ο παππούς μου από τη μητέρα μου μεριά. Ο άλλος στόχος και κυριότερος για εμένα, ήταν να μεταβώ στην ευρύτερη περιοχή της Μούζενας, παρεκκλίνοντας από το πρόγραμμα του ταξιδιού και να βγάλω φωτογραφίες και από τα 10 χωριά της περιοχής αυτής. Ο λόγος είναι ότι σε ένα από αυτά τα χωριά και συγκεκριμένα στο Ωραιόκαστρο ή αλλιώς Χάτς, γεννήθηκε ο παππούς μου (από πατέρα μεριά) και είχα την επιθυμία να γνωρίσω όλη την περιοχή, γιατί πέρσι είχα επισκεφτεί μόνο το Ωραιόκαστρο. Την επιθυμία μου αυτή ενίσχυσε το γεγονός όπου είχα διαπιστώσει ότι για άλλες περιοχές και μάλιστα γειτονικές με τη Μούζενα όπως π.χ. η Ματσούκα, η Κρώμνη κ.α. υπήρχαν αρκετές αναφορές, ομάδες και σελίδες στο διαδύκτιο, από Έλληνες και Τούρκους, ενώ για τη Μούζενα δεν υπήρχε κάτι αξιόλογο που να δίνει  αρκετές πληροφορίες (τουλάχιστον όσο διαπίστωσα εγώ).

Ξεκινήσαμε το ταξίδι κοντά στα μεσάνυχτα της 3/8 και η πρώτη στάση μας στην Τουρκία για ξεκούραση ήταν με το ξημέρωμα  4/8 στην Ρεδαιστό της Ανατολικής Θράκης, με προορισμό την Κων/πολη. Αφού φτάσαμε στην Πόλη ένα μέρος του γκρουπ επισκέφτηκε την Αγιά Σοφιά, την πλατεία Ιπποδρόμου και το μπλέ τζαμί(κάποιοι τα είχαν επισκεφτεί παλαιότερα). Κατόπιν επισκεφτήκαμε το Πατριαρχείο και Την Παναγία των Βλαχερνών. Αφού μεταβήκαμε στο ξενοδοχείο για ξεκούραση, το βράδυ μεταβήκαμε για βόλτα στην πλατεία Ταξίμ.

Την επομένη 5/8 αφού κάναμε μία στάση για μία σύντομη βόλτα στην πόλη του Μπολού, μεταβήκαμε στην Σαφράμπολη. Μία πόλη που διατηρεί τα παραδοσιακά, αρχιτεκτονικά της πρότυπα και έχει χαρακτηριστεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από την UNESCO. Η πόλη είχε παλιά δύο συνοικίες, την ελληνική και την τούρκικη, τις οποίες χώριζε ένα βαθύ ρέμα. Αφού αφήσαμε την Σαφράμπολη κατευθυνθήκαμε για διανυκτέρευση στην Κασταμονή, την πόλη των Κομνηνών, στην οποία και επισκεφτήκαμε το κάστρο που υπάρχει εκεί από την εποχή τους.

Στις 6/8 το πρωί αναχωρήσαμε για τη Σινώπη, την ''πρώτη του Πόντου'', όπως χαρακτηριστικά την αναφέρουν πολλοί, καθώς ήταν η πρώτη αποικία των Μηλισίων, στην περιοχή του Πόντου και πατρίδα του κυνικού φιλοσόφου Διογένη. Εδώ κάποια άτομα από το γκρούπ επισκεφθήκαμε το Μουσείο της πόλης, το οποίο ''μυρίζει'' Ελλάδα και κατόπιν το παλιό ελληνικό αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο. Κατόπιν φύγαμε με προορισμό τη Σαμψούντα αφού πρώτα κάναμε μία σύντομη στάση στο μαρτυρικό Αλάτσαμ όπου κάποια άτομα από τους εκδρομείς ήθελαν να επισκεφτούν το σπίτι των προγόνων τους. Εδώ υπάρχει και μία γέφυρα την οποία οι Τούρκοι ονόμασαν DRAMA, από το όνομα της πόλης της Δράμας, λόγω κάποιας αδελφοποίησης που είχαν κάνει, καθώς οι σημερινοί κάτοικοι του Αλάτσαμ προέρχονται από την Χρυσούπολη Καβάλας, τη Θεσ/νίκη και τη Δράμα. Ύστερα αφού περάσαμε απλά με το λεωφορείο μέσα από την Πάφρα φτάσαμε στη Σαμψούντα όπου και μεταβήκαμε στο σημείο όπου υπήρχε η αρχαία Αμισός, όπου και υπάρχουν 2-3 αρχαία κενοτάφια. Διανυκτερεύσαμε στη Σαμψούντα και τελικά δεν κατάφερα να πραγματοποιήσω τον πρώτο μου στόχο καθώς την επομένη θα αναχωρούσαμε το πρωί με προορισμό τη Ματσούκα στην περιοχή της Τραπεζούντας.

Έτσι στις 7/8 το πρωί αφού κατά το πέρασμά μας μέσα από τη Σαμψούντα, κάποια άτομα κατέβηκαν για να δουν το Τσινέκειο Γυμνάσιο Σαμψούντας, αναχωρήσαμε για την Οινόη  στην οποία κάναμε μία μικρή στάση και κατευθυνθήκαμε για το Ιασώνειο Ακρωτήριο (αφού περάσαμε παραλιακά μέσα από την πόλη της Φάτσας, στην οποία και τελικά δεν κάναμε στάση για να κερδίσουμε χρόνο). Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, προσάραξε ο Ιάσωνας με τους Αργοναύτες, . Κατά την πορεία μας προς το Ιασώνειο Ακρωτήριο παρατηρούσαμε στις άκρες του δρόμου σωρούς από μαζεμένα φουντούκια-λεφτοκάρεα-κάτι που συνέβαινε προφανώς στην περιοχή και πριν την ''ανταλλαγή των πληθυσμών''. Στο Ιασώνειο Ακρωτήριο υπάρχει ακόμα μία ελληνική εκκλησία, ''Η Παναγία τη Ιάσωνος'' η οποία χτίσθηκε το 1864. Στη συνέχεια προχωρήσαμε για τα Κοτύωρα στα οποία και ένα μέρος του γκρούπ επισκέφτηκε κάποιες παλιές ελληνικές εκκλησίες, όπως η εκκλησία της Υπαπαντής που βρίσκεται πάνω στο δρόμο. Εδώ αφού φάγαμε και ξεκουραστήκαμε συνεχίσαμε με τελικό προορισμό πάντα τη Ματσούκα, όπου θα διανυκτερεύαμε. Πριν φτάσουμε στη Ματσούκα κάναμε μία ακόμη στάση στην Κερασούντα, όπου μερικά άτομα ανεβήκαμε στο λόφο πάνω από την πόλη, όπου υπάρχει και ένα μνημείο του Τοπάλ Οσμάν, του σφαγέα των Ποντίων. Εκεί υπήρχε μέχρι πρόσφατα και προτομή του προαναφερόμενου, η οποία όμως δεν υπάρχει πλέον και αυτό προφανώς γιατί έχει ίσως διαμαρτυρηθεί η ελληνική μεριά. Τελικά το βράδυ αφού νύχτωσε φτάσαμε στο Τσεβιζλούκ της Ματσούκας (Δικαιόσημον) το οποίο απέχει από τη Μονή Της Παναγίας Σουμελά περίπου 15 χλμ. Η περιοχή της Ματσούκας είναι ίσως από τις λίγες στο σημερινό Πόντο, στην οποία αισθάνεσαι ότι ζεις στα παλαιά χρόνια. Και αυτό γιατί εδώ δεν υπάρχει περίπτωση μα μην συναντήσεις έστω έναν άνθρωπο που να μιλάει την Ποντιακή διάλεκτο ή να μην ακούσεις τον ήχο της Ποντιακής λύρας. Αυτά βέβαια συμβαίνουν επειδή πλέον στην Ματσούκα κατοικούν πολλοί Τόνιαλιδες των οποίων η μητρική διάλεκτος αν και μουσουλμάνοι είναι η Ποντιακή. Και όντως στο ξενοδοχείο στο οποίο μείναμε, στο βραδινό δείπνο υπήρχε ζωντανή μουσική με ποντιακή λύρα. Επίσης σε μία σύντομη βόλτα που κάναμε έξω στο Τσεβιζλούκ, πέσαμε πάνω σε ένα γάμο όπου όλοι χόρευαν ποντιακά, υπό τη συνοδεία πάντα της ποντιακής λύρας.

Η επόμενη ημέρα ήταν και η πιο βασική για εμένα διότι έπρεπε να αφήσω το γκρουπ και να μεταβώ μόνος στην Αργυρούπολη, περίπου 75 χλμ. μακριά από το Τσεβιζλούκ. Το πρόγραμμα του ταξιδιού περιελάμβανε εκείνη την ημέρα  επίσκεψη στη Μονή Της Παναγίας Σουμελά. Εγώ αφού είχα βρει κάποιον οδηγό μέσω διαδικτύου για να μεταβώ στη Μούζενα, πήγα στην Αργυρούπολη για να τον συναντήσω, με ταξί από το Τσεβιζλούκ. Αφού συναντηθήκαμε ξεκινήσαμε προς τον ίδιο δρόμο από τον οποίο πήγα στην Αργυρούπολη, δηλαδή με κατεύθυνση Αργυρούπολη-Άρδασα. Αφού κάναμε περίπου 10 χλμ. στον κεντρικό αυτό δρόμο κατόπιν στρίψαμε δεξιά προς το σπήλαιο Karaca Magarasi που βρίσκεται στην περιοχή της Μούζενας, δίπλα στο χωριό Μασούρα. Το πρώτο χωριό που συναντήσαμε ήταν η Χάραβα η οποία είναι πολύ κοντά στη Μασούρα. Στη Μασούρα φτάσαμε αφού είχαμε κάνει συνολικά περίπου 19 χλμ. από την Αργυρούπολη. Ακριβώς δίπλα στο χωριό είναι η είσοδος των εγκαταστάσεων του σπηλαίου, το οποίο και επισκεφτήκαμε πλην όμως η εσωτερική φωτογράφηση σε τέτοιες περιπτώσεις απαγορεύεται. Από εκεί και εφόσον η Μασούρα ήταν δίπλα, μεταβήκαμε στο χωριό Παλλαδάντων, το οποίο φαίνεται πολύ καλά από τη Μασούρα και απέχει περίπου 4 χλμ. (ο δρόμος έχει και στροφές). Εδώ να πω ότι τα χωριά στον Πόντο αποτελούνται από συνοικίες, τις οποίες έλεγαν και ενορίες (μαχαλάδες στα τούρκικα). Μου είπανε ότι το Παλλαδάντων έχει 7 μαχαλάδες. Στο Παλλαδάντων διέκρινα κάποια σπίτια τα οποία φαίνεται ότι είναι από την εποχή, πριν την ''ανταλλαγή'' καθώς και κάποιες βρύσες της ίδιας εποχής. Τέτοια σπίτια υπάρχουν ακόμα σε όλα τα χωριά της Μούζενας.  Κάπου εκεί κοντά στο χωριό αυτό σταματάει και η άσφαλτος και συνεχίζει χωματόδρομος σε καλή κατάσταση. Περίπου 2 χλμ. μετά το Παλλαδάντων, συναντήσαμε στα δεξιά μας στην πλαγιά το Αγρίδ' ή αλλιώς Διακονά και 1 χλμ. μετά από αυτό μία πινακίδα  που έγραφε ''Maryemana'' και από κάτω από το δρόμο μία συνοικία. Ρωτήσαμε κάποιους Τούρκους που ήταν εκεί κοντά πως λέγεται το μοναστήρι εδώ κοντά και μας απάντησαν ''χουτούραλάς''. ''Τελί Χουτούρ Ελίας'' έλεγαν οι Τούρκοι το Μοναστήρι του ''Αγίου Γεωργίου του τρελού'' που βρισκόταν εκεί κοντά (Ζανταέρς). Τώρα όσο για το γεγονός της πινακίδας που έγραφε ''Maryemana'', προφανώς πρόκειται για την εκκλησία Της Παναγίας που βρισκόταν εκεί κοντά σε συνοικία του Παλλαδάντων. Από εκεί συνεχίσαμε ευθεία και ανηφορικά για τα Λωρία, τα οποία απέχουν από το Αγρίδ' περίπου 6 χλμ., βρίσκονται σε υψόμετρο πάνω από 1900 μ. και ίσως να είναι το πιο όμορφο χωριό της Μούζενας. Κατευθυνθήκαμε μετά προς το Ωραιόκαστρο (Χάτς) πιάνοντας την κορυφογραμμή στα 2300 μ. περίπου υψόμετρο (ενώ την προηγούμενη χρονιά που είχα πάει στο Χάτς είχα ακολουθήσει τον πιο σύντομο και εύκολο δρόμο δηλ. από Μασούρα-Σίσια-Αε Φωκα-Χατς). Στο Ωραιόκαστρο βρίσκονται τα χαλάσματα ενός πύργου, ο οποίος ήταν ναός των Ταξιαρχών και μετά την άλωση της Τραπεζούντας το 1461 η Άννα η Κομνηνή, κόρη του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Δαυίδ Κομνηνού, αναστήλωσε και μετέτρεψε ταυτόχρονα το ναό σε πύργο-κάστρο, από το οποίο πήρε και κατόπιν το χωριό την ονομασία Ωραιόκαστρο. Το Ωραιόκαστρο βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 1850μ. Από το σημείο όπου είναι τα χαλάσματα φαίνεται πολύ καλά το χωριό Άε Φωκάς, το οποίο δεν επισκέφτηκα για να κερδίσουμε χρόνο (το είχα επισκεφτεί όμως την προηγούμενη χρονιά). Κατεβαίνοντας από το Χάτς υπάρχει στη συνέχεια μία διασταύρωση η οποία οδηγεί προς τα χωριά Πας Μούζενα και Τσιμερά στα οποία για να πάει κανείς πρέπει κατόπιν να τραβήξει διαφορετικό δρόμο, δηλαδή υπάρχει και εδώ άλλη μία διασταύρωση. Πρώτα πήγαμε στη Μούζενα όπου και σώζεται σε καλή κατάσταση η εκκλησία του χωριού και υπάρχουν μέσα και κάποιες αγιογραφίες. Ύστερα πήγαμε στην Τσιμερά, το μεγαλύτερο χωριό της τότε Μούζενας και κατόπιν κατευθυνθήκαμε προς τα Σίσια. Το χωριό έχει δύο συνοικίες. Η κάτω συνοικία είναι δίπλα στο δρόμο, ο οποίος βρίσκεται μέσα στη χαράδρα. Στην επάνω συνοικία υπάρχει και εδώ μία εκκλησία σε σχετικά καλή κατάσταση. Μάλιστα από το σημείο που βρίσκεται η εκκλησία αυτή, μπορεί να διακρίνει κανείς σχεδόν όλη τη Μούζενα. Από τα Σίσια βγήκαμε και πάλι στο σημείο όπου βρίσκεται ο δρόμος για τη Μασούρα. Ουσιαστικά κάναμε ένα κύκλο γύρο από ένα βουνό στις πλαγιές του οποίου βρίσκονται τα χωριά της Μούζενας. Από εκεί μετά προχωρήσαμε προς τον κεντρικό δρόμο Αργυρούπολης - Άρδασας από τον οποίο ήρθαμε, προκειμένου να μεταβούμε στο Ντεμιρτζίκιοϊ το οποίο δεν συνδέεται με κάποιο δρόμο με τα προηγούμενα χωριά της Μούζενας και βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο. Από εκεί ανεβήκαμε την πλαγιά πάνω από το Ντεμιρτζίκιοϊ όπου βρίσκονται, όπως μας είπαν άλλες δύο συνοικίες του, το Μεσοχώρ' και τα Κωδωνά. Εμείς συναντήσαμε σε κάποιο σημείο μόνο ένα σπίτι και χαλάσματα από παλιά σπίτια και μία εκκλησία. Ίσως να ήταν το Μεσοχώρ' ή ίσως τα Κωδωνά. Κατόπιν και καθώς η κούραση ήταν μεγάλη μέχρι εκείνη τη στιγμή (από τις 10:30 το πρωί είχε πάει 19:00) γυρίσαμε στην Αργυρούπολη για ξεκούραση.

Στις 9/8, αφού προσωπικά διανυκτέρευσα ξέχωρα από το υπόλοιπο γκρουπ στην Αργυρούπολη, συνάντησα το γκρουπ που ήρθε από το Τσεβιζλούκ με το λεωφορείο και πήγαμε στην παλιά πόλη της Αργυρούπολης, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στην καινούργια, σε ψηλότερο όμως σημείο. Εκεί είδαμε το φροντιστήριο Αργυρούπολης, το παλιό ελληνικό Παρθεναγωγείο και τα χαλάσματα από κάποιες ελληνικές εκκλησίες. Αφού τελειώσαμε και από εκεί πήραμε το μακρύ δρόμο για τη Αμάσεια,   κάνοντας μία στάση για ξεκούραση στη Νικόπολη. Στην Αμάσεια φτάσαμε αφού είχε νυχτώσει.

Το επόμενο πρωί 10/8 περπατήσαμε δίπλα στον ποταμό  Ίρι που διασχίζει την πόλη απέναντί από την παλιά ελληνική και αρμένικη συνοικία, η οποία βρίσκεται κάτω από τα βράχια, στα οποία υπάρχου οι λαξευτοί τάφοι των Μιθριδατών. Στη συνέχεια με προορισμό την Προύσα, μεταβήκαμε στη Μερζιφούντα, στο χώρο όπου υπήρχε το αμερικανικό κολέγιο «Ανατόλια», και κατόπιν στη Νίκαια όπου υπάρχουν ακόμα κάποια βυζαντινά τείχη και η εκκλησία της Αγίας Σοφίας, που έχει μετατραπεί σε τζαμί. Καταλήξαμε το βράδυ στην Προύσα για διανυκτέρευση.

Το πρωί της 11/8 όπου ήταν και η τελευταία ημέρα του ταξιδιού, περάσαμε για μία ώρα από την κλειστή αγορά της Προύσας για αγορές και ξεκινήσαμε για το δρόμο της επιστροφής μέσω των Στενών Λάμψακος - Καλλίπολη, (με φέρυ μπόουτ). Από την Καλλίπολη αφού κάναμε στάση για φαγητό πήραμε το δρόμο με προορισμό το τελωνείο των Κήπων και την Ελλάδα. Στις 22:30 είχαμε επιστρέψει στη Δράμα με εικόνες  από την ιστορική πατρίδα μας, που θα μείνουν μία ζωή χαραγμένες στο μυαλό."

Μιχάλη, σ' ευχαριστούμε

Παλλαδάντων

Λωρία προς Ωραιόκαστρο

Σίσια (κάτω οικισμός)

Σίσια (πάνω οικισμός)

Ντεμιρτζίκιοϊ, φαίνεται ο κεντρικός δρόμος Άρδασας-Αργυρούπολης)